تبادل
لینک هوشمند
سنت آزمایش و نتایج آن از دیدگاه قرآن کریم
مقدمه
انسان، شاهکار آفرینش و گل سرسبد آفریدگان خدا است که خداوند از روح خود در او دمیده است: «فاذا سویته و نفخت فیه من روحی» (ص: 72) و به همین دلیل، شایستگی آن را یافت که مسجود فرشتگان گردد: «فسجد الملائکة کلهم اجمعون.» (حجر: 30) همانگونه که هیچ مخلوقی بیهدف آفریده نشده، انسان نیز بیهوده به این جهان پا نگذاشته است: «افحسبتم انما خلقناکم عبثاً.»(مؤمنون: 115) خداوند در آفرینش انسان اهدافی همچون رسیدن به مقام عبودیت، تکامل انسانی و رحمت بیپایان الهی را در نظر گرفته است. با این حال، در این سیر تکاملی و حرکت او به سوی عبودیت، موانعی وجود دارد که باید با آزمایشهای گوناگون، دست و پنجه نرم کند تا از آنها سرافراز بیرون آید و به مقامیبرسد که شایسته آن است.
آزمایش انسان گاهی به وسیله نعمت‌هاست که آن را “بلاء حسن” می‌گویند و گاهی به وسیله مصیبت‌ها و مجاورت‌هاست که به آن “بلاء سیء” گفته می‌شود، چنانکه درباره بنی‌اسرائیل می‌خوانیم: “و بلو ناهم بالحسنات و السیئات” (۲:) “آنها را به وسیله نعمتها و مصائب آزمودیم”.
آزمايش الهي در واقع همان پرورش و تربيت است. اين، قانون كلي و سنت دائمي پروردگار است. امتحان خداوند به كار باغباني پر تجربه تشبيه شده است كه دانه‌هاي مستعد را در سرزمين‌هاي آماده مي‌پاشد.
اين دانه‌ها با استفاده از مواهب طبيعي شروع به رشد مي‌كنند تا شاخه گلي زيبا يا درختي تنومند و پر ثمر بار آيد كه بتواند به حيات خود در برابر حوادث سخت ادامه دهد و اين است آزمايش الهي. اميرالمومنين(ع) در بيان فلسفه امتحانات الهي مي‌فرمايد: «و ان كان سبحانه اعلم بهم من انفسهم و لكن لتظهروا الافعال بها يستحق الثواب والعقاب؛(3) گر چه خداوند به روحيات بندگانش از خودشان آگاه‌تر است، ولي آنها را امتحان مي‌كند تا كار‌هاي خوب و بد كه معيار پاداش و كيفر است از آنها ظاهر گردد». در واقع صفات دروني انسان به تنهايي نمي‌تواند معياري براي ثواب و عقاب باشد، مگر زماني كه در اعمال انسان خودنمايي كند.
خدا بندگان را مي‌آزمايد تا آنچه را كه در «درون» دارند در «عمل» آشكار كنند؛ استعدادها را از قوه به فعل برسانند و مستحق پاداش و كيفر او گردند. در اين نگرش الهي، اگر آزمايش الهي نبود، اين استعدادها شكوفا نمي‌شد.
بنابراين، آزمايش خداوند عموميت دارد اگر‌چه براي بعضي مشكل و براي بعضي آسان است.
قرآن به نمونه‌هايي از امتحان خداوند در مورد بعضي پيامبران نيز اشاره مي‌كند:«هنگامي كه يكي از پيروان سليمان، تخت بلقيس را در كمتر از يك چشم به هم زدن از راه دور براي او حاضر كرد، سليمان گفت: اين لطف خدا است براي اينكه مرا امتحان كند آيا شكر‌گزاري مي‌كنم يا كفران؟. خداوند حتي فراتر رفته و مي‌گويد: «و نبلوكم بالشر والخير».
بنابراين، مواردي كه در آيه نام برده شده است، جنبه انحصاري ندارند، هر چند نمونه‌هايي روشن از آزمايش‌هاي الهي است. مردم در برابر آزمايش‌هاي الهي به دو گروه تقسيم مي‌شوند: گروهي كه از عهده امتحانات بر مي‌آيند و گروهي كه به توفيق دست نمي‌يابند.
مفهوم آزمایش :
در آیات قرآن با تعابیر مختلفی همچون: ابتلاء، امتحان، تمحیص، اختبار و فتنه، از سنت آزمایش سخن به میان آمده است.
محص و فتنه دراصل به معنای پاك و خالص كردن طلا می باشد، كه طلا را در آتش سوزان قرار می دهند تا مواد زائدش از بین رفته و خالص و ناب گردد. واژه های دیگر مانند: ابتلاء، اختبار و امتحان نیز در معنایی نزدیك به معنای یادشده استعمال شده اند. ماده محص و فتنه، پس از استعمال در معنای لغوی یاد شده، در امتحان انسان استعمال شده اند؛ بدین معنا كه انسان در بوته آزمایش قرار می گیرد تا خبث باطنی افراد منافق ظاهر شود و فضیلت و صفات پسندیده اشخاص من بروز نماید.
این معنای اصطلاحی در روایات معصومین(ع) نیز مورد توجه قرار گرفته است. از حضرت رضا(ع) در ذیل آیه اول سوره مباركه عنكبوت، نقل شده است كه حضرت فرمودند: امتحان می شوند همان گونه كه طلا در كوره، آزمایش می شود. سپس فرمود: خالص و پاك می شوند همچنان كه آتش، ناخالصی های طلا را از بین می برد و آن را خالص و ناب می گرداند.(كافی/۲/۱۹۶)
امتحانات خداوند در چهره‌های گوناگون به سراغ انسان می‌آید. گروهی در محیط‌هایی قرار می‌گیرند که از هر نظر آلوده است، وسوسه‌های فساد از هر طرف آنها را احاطه می‌کند. گروهی در فشار محرومیت‌ها قرار می‌گیرند و گروهی دیگر بر عکس غرق در نعمت می‌شوند و امکانات مادی از هر نظر در اختیارشان قرار میگیرد. در اغلب موارد، آزمایش به نعمتها سنگین‌تر از آزمایش به سختی‌هاست؛ زیرا شکرگذاری از نعمت اغلب دشوارتر است اگر انسان در به جای آوردن حق نعمت بکوشد خداوند بر نعمت خود نسبت به چنین فردی می‌افزاید؛ برعکس ناسپاسی در مقابل نعمت عواقب وخیمی به دنبال می‌آورد.
ای بسا انسان‌هایی که وقتی به نعمت و رفاه می‌رسند، چون حیوان گرسنه‌ای به علفزارها حمله‌ور می‌شوند و دیگر نمی‌فهمند چه می‌کنند. یعنی حالت رفاه‌زدگی آنها را می‌رباید و سبب می‌شود که حد و مرزها نادیده انگاشته گردد و زیر پا گذاشته شود. برای مثال در زمان رسول‌الله (ص) آزمایش در برابر سختی بود ولی در زمان امام علی (ع) در مقابل “رفاه‌زدگی”. پس از پیامبر (ص)، خلفا اولین اقدامشان لشکرکشی به کشورهای همسایه و گسترش فتوحات بود و بر اساس این فتوحات، مسلمانان در برابر انبوه نعمتها قرار گرفته و غرق نعمتها گشتند. انسانی که سالیانی را در حال عبادت و ریاضت بود و به شیوه متقین می‌زیست یک مرتبه خود را در برابر انبوهی از نعمتها و برکات دیده و رفاه‌زدگی شروع شد و همان انسان شیوه عیاشان و خوشگذران‌ها را در پیش گرفت.
اما سوالی که اینجا پیش می‌آید این است که خداوند به چه چیز بندگان را می‌آزماید؟ که جواب آن به نحو اجمالی گذشت و به نحو تفصیل باید دانست که حقیقت و ماهیت افراد و استعدادات بالقوه که مکنون در ذات بشری است، مختلف است چنانکه حق تعالی می‌فرماید: “وقد خلقکم اطوارا” یعنی “همانا خلق کرد شما را به انواع مختلف” لهذا امتحانات با ممتحن سنخیت دارد الزاما.
نظرات شما عزیزان:
.: Weblog Themes By Pichak :.